Tatry to najwyższe góry w Polsce i najwyższa część Karpat, która od lat przyciąga turystów z całej Polski, a także z wielu krajów sąsiednich, a także przybyszów z odległych krajów europejskich i z całego świata. O każdej porze roku można tu znaleźć mnóstwo atrakcji i form spędzania czasu. W sezonie letnim turyści wyruszają na piesze wędrówki szlakami górskimi pośród szczytów, dolin, grani, jezior i przełęczy. W zimie kuszą wyciągi i stoki dla narciarzy i snowboardzistów. O każdej porze roku czeka na turystów bogata baza noclegowa i gastronomiczna.
Położenie Tatr
Pasmo górskie Tatr znajduje się w centralnej Europie, na granicy Polski ze Słowacją. Tatry są najwyższą częścią Karpat, która znajduje się w Karpatach Zachodnich. Najwyższym szczytem Tatr jest znajdujący się po stronie słowackiej Gerlach o wysokości 2655 m n.p.m. Po stronie polskiej najwyższym szczytem tego pasma górskiego są Rysy o wysokości 2499 m n.p.m. Zdecydowanie większa część Tatr należy administracyjnie do Słowacji. Lecz obie części zarówno polska, jak i słowacka są bardzo dobrze skomunikowane z pozostałymi częściami tych krajów, a położone u ich podnóży miejscowości obfitują w bazę noclegową oraz gastronomiczną. Do Zakopanego dotrzeć można samochodem lub autobusem popularną „Zakopianką”, prowadzi tu także linia kolejowa.
Budowa geologiczna i geomorfologia Tatr
Tatry to stosunkowo młode w historii geologicznej góry fałdowe, które powstały podczas orogenezy alpejskiej. Dzięki temu charakteryzują się one młodą i wyraźną rzeźbą. Tak charakterystyczny obraz płaszczowin tatrzańskich powstał w późnej kredzie, kiedy to serie skalne uległy sfałdowaniu i przemieszczeniu na północ. Kolejnym ważnym momentem w dziejach geologicznych Tatr było przykrycie Tatr płytkim morzem w eocenie. To wówczas powstały tak charakterystyczne skały osadowe dla tych gór jak: zlepieńce, piaskowce, wapienie numulitowe, a także mułowce oraz łupki, które pokrywają północne stoki regli, wypełniają Kotlinę Zakopiańską i budują Pasmo Gubałowskie.
10-15 mln lat temu w późnym miocenie doszło do ostatecznego wypiętrzenia Tatr. Masyw tatrzański zbudowany jest ze skał krystalicznych oraz skał osadowych. Wśród skał krystalicznych występują granitoidy (granodioryty i tonality) oraz pegmatyty. Wśród granitoidów spotyka się żyły pegmatytów oraz żyły kwarcowe. Były one tu wydobywane już od XV wieku. Można też spotkać skały metamorficzne: gnejsy i migmatyty. Występują one głównie w Tatrach Zachodnich.
Współcześnie rzeźba tego pasma górskiego ma cechy typowe dla rzeźby alpejskiej. Charakteryzują ją liczne doliny U-kształtne, cyrki lodowcowe oraz misy glacjalne, takie jak na przykład Morskie Oko. Formy te wytworzyły się z bardzo młodej rzeźby górskiej w okresie plejstocenu. Wówczas swą działalność silnie zaznaczyły lodowce górskie podczas kilku zlodowaceń plejstoceńskich. W Tatrach można się współcześnie spotkać z silnymi zjawiskami erozji rzecznej oraz krasowej, które mają ostateczny wpływ na współczesny wygląd grzbietów, szczytów, grani, a także dolin, szczytów, przełęczy. Z innych przykładów typowej rzeźby alpejskiej można tu spotkać także moreny końcowe, boczne, denne i ablacyjne, a także formy lodowców gruzowych. W niższych dolinach spotyka się doliny V-kształtne.
Tatry Wysokie (Wschodnie)
Najwyższą część tatr stanowią Tatry Wysokie (Wschodnie), których budowa geologiczna składa się w dużej części ze odpornych skał magmowych, takich jak między innymi granity, dzięki czemu mają one znacznie bardziej skomplikowaną rzeźbę i są wyższe od Tatr Zachodnich. Główna grań Tatr Wysokich ciągnie się od przełęczy Liliowe do Przełęczy pod Kopą. Znajduje się tutaj większość spośród jezior tatrzańskich: Morskie Oko; Czarny Staw pod Rysami; mieszczące się w Dolinie Pięciu Stawów Polskich: Wielki Staw Polski, Czarny Staw, Przedni Staw Polski i Zadni Staw Polski, czy mieszczące się na Hali Gąsienicowej: Czarny Staw Gąsienicowy, Zielony Staw Gąsienicowy, Długi Staw Gąsienicowy, Kurtkowiec, czy Wschodni Dwoisty Staw. Najwyższy szczyt to Gerlach o wysokości 2655 m n.p.m., natomiast najwyższym szczytem, po polskiej stronie jest północno-zachodni graniczny, wierzchołek Rysów o wysokości 2499 m n.p.m. Wyższe od polskiego wierzchołka Rysów po stronie słowackiej są także Łomnica 2634 m n.p.m. i Lodowy Szczyt 2627 m n.p.m. oraz wierzchołek słowacki Rysów 2503 m n.p.m. Popularne szczyty po stronie polskiej to między innymi: Mięguszowiecki Szczyt 2438 m n.p.m., Świnica 2301 m n.p.m., Kozi Wierch 2291 m n.p.m., czy Żółta Turnia 2087 m n.p.m.
Tutaj mieszczą się też najważniejsze wodospady polskich Tatr: Siklawa oraz Wodogrzmoty Mickiewicza. Natomiast zjawisk krasowych, jaskiń, jest tu znacznie mniej niż w Tatrach Zachodnich. Główne doliny w Tatrach Wysokich po polskiej stronie to patrząc od wschodu: Dolina Suchej Wody Gąsienicowej z odnogami Doliną Gąsienicową oraz Doliną Pańszczycą oraz Dolina Białki z odnogami Doliną Waksmundzką, Doliną Roztoki, Doliną Rybiego Potoku i Doliną Białej Wody. W Tatrach Wysokich po stronie polskiej znajdują się 4 schroniska: schronisko PTTK w Dolinie Roztoki, schronisko PTTK nad Morskim Okiem, schronisko PTTK „Murowaniec” oraz schronisko PTTK w Dolinie Pięciu Stawów Polskich.
Tatry Zachodnie
Tatry Zachodnie są niższe od Tatr Wysokich. Ich główny grzbiet rozciąga się pomiędzy przełęczą Liliowe, oddzielającą je od Tatr Wysokich, Huciańską Przełęczą, która z kolei oddziela je Pogórza Skoruszyńskiego. W budowie geologicznej przeważają skały osadowe: wapienie i dolomity, które sprawiają, że rzeźba tej części jest znacznie bardzie łagodna niż Tatr Wysokich, a szczyty są niższe. Znajduje się tutaj znacznie mniej jezior niż w Tatrach Wysokich. Największym jest Niżni Staw Rohacki po stronie słowackiej, po polskiej stronie znajduje się Smreczyński Staw. Najwyższym szczytem Tatr Zachodnich jest Bystra o wysokości 2248 m n.p.m., która znajduje się na Słowacji. Najwyższym szczytem w Polsce jest Starorobociański Wierch o wysokości 2176 m n.p.m. Inne ważne szczyty przekraczające 2000 m n.p.m. po stronie polskiej to miedzy innymi: Jarząbczy Wierch 2137 m n.p.m., Kamienista 2126 m n.p.m., Krzesanica 2122 m n.p.m., Ciemniak 2096 m n.p.m., Małołączniak 2096 m n.p.m., Smreczyński Wierch 2068 m n.p.m., Wołowiec 2064 m n.p.m., Klin 2044 m n.p.m., Twarda Kopa 2026 m n.p.m., Beskid 2012 m n.p.m., Kopa Kondracka 2005 m n.p.m., Kończysty Wierch 2002 m n.p.m. Większość z nich znajduje są na granicy Polski ze Słowacją. Popularnymi szczytami wśród turystów są także Giewont 1895 m n.p.m. oraz Kasprowy Wierch 1987 m n.p.m.
Główne doliny w polskiej części Tatr Zachodnich, które umożliwiają wejście w wyższe partie gór to w kierunku od wschodu na zachód: Dolina Olczyska; Dolina Bystrej wraz odgałęzieniami Jaworzynką, Doliną Kasprową i Doliną Kondratową; Dolina Białego; Dolina ku Dziurze; Dolina Strążyska; Dolina za Bramką; Dolina Małej Łąki; Dolina Kościeliska z odgałęzieniami Doliną Miętusią, Doliną Tomanową i Doliną Pyszniańską; Dolina Lejowa oraz Dolina Chochołowska z odgałęzieniami Doliną Starorobociańską, Doliną Jarząbczą i Doliną Chochołowską Wyżnią. Występują tu liczne jaskinie. Jaskinia Mroźna jest udostępniona do zwiedzania turystycznego z płatnymi biletami wstępu, przewodnikiem i oświetleniem. Jaskinia Obłazkowa, Jaskinia Raptawicka, Jaskinia Mylna, Smocza Jama oraz Dziura to jaskinie, które można zwiedzać samodzielnie. Schroniska turystyczne w tej części polski Tatr to: schronisko PTTK na Polanie Chochołowskiej, schronisko PTTK na Hali Ornak, schronisko PTTK na Hali Kondratowej oraz hotel górski PTTK na polanie Kalatówki.
Ochrona przyrody w Tatrach – Tatrzański Park Narodowy
Przyroda w polskiej części Tatr jest chroniona, a za ochronę odpowiada Tatrzański Park Narodowy. Występuje tu wiele chronionych gatunków zwierząt i roślin, a także endemitów, czyli gatnków, które występują tylko w jednym charakterystycznym miejscu. Wśród gatunków zwierząt występujących w Tatrach warto wymienić: kozicę świstaka niedźwiedzia brunatnego ptaki, między innymi orła przedniego, sokoły, pomurnika oraz płochacza halnego. Wśród gatunków roślin występują tu między innymi kosodrzewina, limba, szarotka alpejska, pierwiosnka maleńka, goździk okazały, dzwonek alpejski, zawilec narcyzowaty oraz fiołek żółty sudecki. Roślinność Tatr charakteryzuje piętrowość: regiel górny do 1550 m n.p.m. z borami świerkowymi, piętro kosodrzewiny do 1800 m n.p.m., piętro hal do 2300 m n.p.m. oraz powyżej piętro alpejskie i turni.
Zagospodarowanie turystyczne w Tatrach
Wypoczynek w Tatrach umożliwia rozbudowana baza noclegowa znajdująca się w głównych ośrodkach pod Tatrami. W Polsce są to między innymi Zakopane, Poronin, Ząb, Murzasichle, Białka Tatrzańska, Biały Dunajec, Bukowina Tatrzańska i wiele innych miejscowości o charakterze turystycznym, które obfitują w hotele, hostele, schroniska, domy wczasowe, domy wypoczynkowe, gospodarstwa agroturystyczne oraz kwatery prywatne. Znajduje się w tych miejscowościach wiele restauracji, które serwują dania kuchni polskiej, tradycyjne potrawy góralskie, a także dania pochodzące z różnych zakątków świata, poprzez pizzerie, kebaby, po bary szybkiej obsługi.
Baza turystyczna w Tatrach to także liczne wyciągi narciarskie, stoki zarówno dla zaawansowanych narciarzy i snowboardzistów, jak i dla tych którzy chcą spróbować swoich sił w tych dziedzinach sportu. U podnóża Tatr znajdują się także liczne termy oraz wiele innych obiektów zagospodarowania turystycznego. Wędrówki po Tatrach umożliwiają bardzo dobrze oznakowane szlaki prowadzące po najpiękniejszych miejscach najwyższych polskich gór. Wypocząć podczas wędrówek można w jednym z wielu schronisk górskich. O każdej porze roku turysta znajdzie tu mnóstwo atrakcji i form aktywnego spędzania czasu, a także zakwaterowanie i smaczne potrawy.