back to top

Wakacje

Porady

Oscypki

atrakcje

na weekend

Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem – najstarsza nekropolia w stolicy Tatr

Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku to najważniejsza i najstarsza nekropolia w Zakopanem i jedno z miejsc, które każdy odwiedzający stolicę Tatr powinien odwiedzić. Nazywany jest on również przez mieszkańców Starym Cmentarzem, gdyż powstał w drugiej połowie XIX wieku jako pierwszy zakopiański cmentarz. Nazwa tego cmentarza pochodzi od nazwiska Jana Pęksy, który był darczyńcą ziemi gdzie się on mieści. Natomiast słowo „brzyz” oraz jego zdrobnienie „brzyzek” oznaczają w góralskiej gwarze urwisko nad potokiem.

Satry Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku groby Historia Cmentarza Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku

Ta najważniejsza zakopiańska nekropolia znajduje się przy ulicy Kościeliskiej. Cmentarz założony został przez księdza Józefa Stolarczyka, pierwszego zakopiańskiego proboszcza w 1851 roku przy kościele p.w. św. Klemensa, który istniał w tym miejscu już nieco wcześniej i był wówczas rozbudowywany. Warto zaznaczyć, że kościół ten jest bardzo ważnym zabytkiem i świadkiem historii Zakopanego. Brama cmentarna została zaprojektowana przez Stanisława Witkiewicza, którego twórczość była związana z Zakopanem.

Datą wartą odnotowania w historii Starego Cmentarza w Zakopanem jest rok 1861. Miały wówczas miejsce masakry, których dokonali Rosjanie na Polakach w Warszawie oraz w Wilnie. W tym samym roku zasłużona rodzina zakopiańska Homolacsów, dla upamiętnienia tych wydarzeń ufundowała krzyż oraz tablicę z napisem: “Wieczny odpoczynek braciom niewinnie zamordowanym w Warszawie i Wilnie”. Stanęły one w samym centrum cmentarza. Jednak już rok później mające zwierzchność nad tym miejscem starostwo w Nowym Targu nakazało usunięcie tego niewygodnego politycznie napisu.

W roku 1908 założony został Nowy Cmentarz w Zakopanem przy ulicy Nowotarskiej i od tej pory Stary Cmentarz nie był jedynym miejscem pochówków w mieście. Ważną datą dla Cmentarza Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku jest rok 1931 roku, kiedy to został wpisany do rejestru zabytków i wówczas nadano mu nazwę Cmentarza Zasłużonych. Od tej pory każdy pochówek na tej nekropolii wymagał już zgody konserwatora zabytków, a na cmentarzu chowani byli już tylko i wyłącznie ludzie wybitni i zasłużeni dla Zakopanego, Tatr oraz Podhala.

Cmentarz jest otoczony kamiennym murem. Dzięki staraniom księdza Jana Tobolaka, ówczesnego proboszcza parafii, w latach 50. XX wieku mur oraz wiele nagrobków poddano renowacji z okazji stulecia cmentarza. Powstało wtedy kilkanaście płaskorzeźb, a także napis: “Ojczyzna to ziemia i groby. Narody tracąc pamięć tracą życie. Zakopane pamięta”. Ta renowacja nekropolii miała bardzo duże znaczenie, gdyż po II wojnie światowej była ona w bardzo złym stanie. Wiele nagrobków było rozbitych, a sporo krzyży spróchniałych.

Zasłużeni pochowani na najważniejszej zakopiańskiej nekropolii

Satry Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku groby Na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku mieści się około 500 grobów, z czego połowa, czyli około 250 to mogiły osób zasłużonych. Niemal wszystkie nagrobki znajdujące się na tej nekropolii to niepowtarzalne, unikalne dzieła sztuki góralskiej wykonane w kamieniu, drewnie, metalu lub malowane na szkle. Odnaleźć tu można m.in. kapliczki, góralskie krzyże, a wszystko rzeźbione, malowane lub wykute w charakterystyczne motywy podhalańskie. Autorem wielu prac jest Władysław Hasior (na cmentarzu znalazło się również miejsce na pochówek tego artysty), w czasach gdy był nauczycielem w Liceum Technik Plastycznych w Zakopanem, m.in. rzeźb na grobach Wandy Widigierowej, Marii Witkiewiczowej, Antoniego Rząsy, czy Józefa Fedorowicza „Pimka”.

Satry Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku groby Na Cmentarzu Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku pochowani zostali m.in. Kornel Makuszyński, Jan Długosz, Stanisław Marusarz wraz żoną lreną oraz Helena Marusarzówna. Znajdują się tutaj również szczątki artystów, przedstawicieli Młodej Polski: Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Tytusa Chałubińskiego, Sabały czy też Stanisława Witkiewicza. Pochowano tutaj również Władysława Orkana, Karola Stryjeńskiego, Antoniego Kenara, Antoniego Rząsy, Zofię Radwańską-Paryską, Witolda Paryskiego, Mieczysława Biernacika, Beatę Obertyńską, ks. Józefa Stolarczyka oraz wielu innych.

Satry Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku groby Na nekropolii odnaleźć można rodzinne nagrobki wielu ważnych rodów góralskich, m. in. Gąsieniców, Chramców, Walczaków i Pęksów, a także innych. Znajdują się tu również nagrobki symboliczne, m.in. kompozytorów związanych z Zakopanem: Karola Szymanowskiego i Mieczysława Karłowicza, himalaisty Macieja Berbeki, krzyż poświęcony etnografowi Bronisławowi Piłsudskiemu, a także symboliczny nagrobek Witkacego, razem z grobem jego matki.

Kościół Matki Bożej Częstochowskiej i kaplica śś. Świerada i Benedykta przy ulicy Kościeliskiej

Na koniec warto wspomnieć o dwóch budowlach mieszczących się przy najstarszej ulicy w Zakopanem, ulicy Kościeliskiej, które nierozerwalnie związane są z tym najstarszym zakopiańskim cmentarzem i o samej ulicy Kościeliskiej.

Jedną w tych budowli jest najstarszy kościół w Zakopanem. To drewniany kościół Matki Boskiej Częstochowskiej, pierwotnie p.w. św. Klemensa z 1847 roku, nazywany przez mieszkańców „Starym Kościółkiem”. Drugą z tych budowli jest najstarsza sakralna budowla Zakopanego, murowana kaplica śś. Świerada i Benedykta pochodząca z około 1810 roku. To na terenie tej najstarszej zakopiańskiej parafii powstał Stary Cmentarz, dziś będący Cmentarzem Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku. Przy najstarzej ulicy Zakopanego, ulicy Kościeliskiej dominuje zabytkowa ludowa zabudowa góralska w charakterystycznym stylu zakopiańskim w większości wykonana w drewnie, a sama ulica i kościółek są częścią Małopolskiego Szlaku Architektury Drewnianej.

Parafia pobiera symboliczną opłatę za zwiedzanie cmentarza. Środki od zwiedzających przeznacza się na konserwację obiektów.

Lokalizacja:

Cmentarz Zasłużonych na Pęksowym Brzyzku

ul Kościeliska 4, 34-500 Zakopane

Najnowsze na portalu
Polecamy
Najnowsze na portaluZOBACZ
Polecamy